Plakaty nieistniejących filmów

Kil­ka ty­go­dni temu od­wie­dzi­łam ga­le­rię Zna­czy Się, gdzie od­by­wał się wer­sni­saż pla­ka­tów Kuby So­wiń­skie­go po­łą­czo­ny z pro­mo­cją książ­ki, na po­trze­by któ­rej rze­czo­ne pla­ka­ty stwo­rzo­no. Hi­sto­ria nie­by­ła kina PRL pro­fe­so­ra Lu­bel­skie­go, bo o tę książ­kę cho­dzi, to zbiór opo­wie­ści o fil­mach, któ­re mia­ły po­wstać.

W trak­cie spo­tka­nia pro­fe­sor wspomniał kil­ka aneg­dot, m.in. o al­ter­na­tyw­nych sce­na­riu­szach na pod­sta­wie Po­pio­łu i dia­men­tu­ An­drze­jew­skie­go i o wiel­kiej ko­pro­duk­cji pol­ski­-fran­cu­skiej, któ­ra nie do­szła do skut­ku, bo tuż przed wy­lo­tem ogło­szo­no stan wo­jen­ny. Do wszyst­kich fil­mów, któ­re pro­fe­sor opi­sał w swo­jej książ­ce, Kuba So­wiń­ski zro­bił pla­ka­ty. Że­by utrud­nić so­bie pra­cę po­sta­no­wił nie tyl­ko na­śla­do­wać styl epo­ki, ale i kon­kret­nych twór­ców (m.in. Sta­ro­wiey­skie­go) pró­bu­jąc wy­obra­zić so­bie, któ­re­mu gra­fiko­wi po­wie­rzo­no­by da­ną pra­cę. Mo­ją szcze­gól­ną uwa­gę zwró­cił pla­kat fil­mu, któ­ry miał być po­świę­co­ny Kor­cza­ko­wi – mi­ła od­mia­na po kiep­skich pro­jek­tach, któ­re mia­ły fir­mo­wać rok po­świę­co­ny temu pe­da­go­go­wi. Kuba So­wiń­ski do pla­ka­tu do­dał hi­sto­rię: pod­czas pra­cy nad nim za wzór pro­filu ob­rał na­ło­żo­ne na sie­bie zdję­cia Kor­cza­ka i ak­to­ra, któ­ry mógł­by go za­grać.

Trze­ba wresz­cie wspo­mnieć, że na­zwi­sko gra­fika nie jest w książ­ce szcze­gól­nie eks­po­no­wa­ne, dzię­ki cze­mu moż­na mieć złu­dze­nie, że pla­ka­ty fak­tycz­nie po­wsta­ły w PRL-u. Ba, zgod­nie z re­la­cją pro­fe­so­ra Lu­bel­skie­go nie­któ­rzy już się na to na­bra­li!

O całościowym podejściu do projektowania

Mo­tyw pro­jek­tu kon­ge­nial­ne­go po­ja­wiał się u mnie bar­dzo czę­sto na stu­diach. W pew­nym sen­sie wy­ro­słam w prze­ko­na­niu, że to oczy­wi­stość, do­pie­ro prak­ty­ka pro­jek­to­wa i przy­gla­da­nie się ryn­ko­wi książ­ki w Pol­sce spro­wa­dzi­ły mnie na zie­mię. Się­gam po se­rię Sfe­ra ese­ju wy­da­wa­ną przez Świat Książ­ki i pod faj­ną, bar­dzo roz­po­zna­wal­ną okład­ką Prze­mka Dę­bow­skie­go… ech, szko­da mó­wić.

Za­uwa­ży­łam jed­nak, że pro­blem ten wy­kra­cza poza świat pro­jek­to­wa­nia ksią­żek i poza po­dział ma­kie­ta – okład­ka. Pra­ca w agen­cji re­kla­mo­wej spra­wi­ła, że za­czę­łam zwra­cać więk­szą uwa­gę na opa­ko­wa­nia. Wy­da­je mi się, że czę­stym pro­ble­mem jest po­dział kom­pe­ten­cji czy też brak wy­star­cza­ją­co ści­słej współ­pra­cy mię­dzy gra­fi­kiem a ope­ra­to­rem DTP (a tak­że pra­cow­ni­kiem na­świe­tlar­ni, przy­go­to­wal­ni itd.). Oglą­da­jąc opa­ko­wa­nia na pół­kach moż­na zo­ba­czyć do­bre pro­jek­ty, któ­re zmie­ni­ły się w pro­jek­ty sła­be przez to, że gra­fik nie znał spe­cy­fi­ki dru­ku albo nie wie­dział, jak ta­ką spe­cy­fi­kę wy­ko­rzy­stać. Usły­sza­łam kie­dyś od ko­le­gi aneg­do­tę o gra­fi­ku, któ­ry z wiel­kim wy­sił­kiem na­ma­ział wspa­nia­łe, barw­ne opa­ko­wa­nie mar­ga­ry­ny, a po­tem do­wie­dział się, że bę­dzie ono dru­ko­wa­ne tyl­ko w dwóch ko­lo­rach.

Kontr­przy­kład sta­no­wi dla mnie rada Faj­nych Chło­pa­ków, o któ­rych pi­sa­łam wczo­raj. Trze­ba po­znać ma­te­riał i do nie­go do­sto­so­wy­wać pro­jekt. Je­śli tech­ni­ka dru­ku nie po­zwa­la na wie­le, moż­na stwo­rzyć pro­jekt, któ­ry fakt ten ob­ró­ci w żart i wy­ko­rzy­sta jako atut.

Notes w traktory

Je­stem praw­dzi­wą szczę­ścia­rą, bo na Tar­gach Wie­dzy Gra­ficz­nej, któ­re od­by­ły się dwa ty­go­dnie temu w War­sza­wie (zac­na im­pre­za), uda­ło mi się do­stać na warsz­ta­ty z Faj­ny­mi Chło­pa­ka­mi (to ci, co sto­ją za mar­ką Pan tu nie stał).

Program gło­si­ł, że te­ma­tem jest „vin­ta­ge prin­ting”. W prak­ty­ce oka­za­ło się, że cho­dzi o dwie tra­dy­cyj­ne me­to­dy – si­to­druk i hot stam­ping. Uczest­ni­cy warsz­ta­tów po­zna­wa­li je w trak­cie pro­duk­cji wła­sne­go no­te­su. Si­to­druk urzekł mnie na tyle, że roz­wa­żam pro­wa­dze­nie dal­szych eks­pe­ry­men­tów na wła­sną rę­kę. Na warsz­ta­tach na­uczy­łam się przede wszyst­kim, jak istot­ne w tej tech­ni­ce jest od­po­wied­nie przy­go­to­wa­nie ma­try­cy. Na trak­to­rach (fot­ka po­ni­żej) bar­dzo wy­raź­ny jest efekt ra­stra. Pro­ble­mu tego nie by­ło z dru­ka­mi, któ­re opie­ra­ły się na mniej skom­pli­ko­wa­nych wzo­rach, któ­re mia­ły tak­że i ten plus, że dziur­ki w fo­lii o wie­le mniej się za­py­cha­ły.

Po przy­go­to­wa­niu si­to­dru­ko­wej we­wnętrz­nej stro­ny okład­ki me­to­dą hot stam­pin­gu tło­czy­li­śmy stro­nę ze­wnętrz­ną. Faj­ne Chło­pa­ki wy­ja­śni­ły, że od­bit­ka mo­że być nie­do­sko­na­ła (fo­lia czę­sto przy­le­pia­ła się do ma­try­cy albo sła­bo od­bi­ja­ła), ale to nie szko­dzi, bo kon­wen­cja i do­bór ma­te­ria­łu (sza­ra tek­tu­ra) po­zwa­la­ją te nie­do­sko­na­ło­ści wy­ba­czyć. Ina­czej by­ło­by, gdy­by­śmy dru­ko­wa­li na pa­pie­rze kre­do­wym, bo on wy­ma­ga dru­ku wy­so­kiej ja­ko­ści.

Na ko­niec zszy­wa­li­śmy blok i okład­kę zna­ną mi już me­to­dą na trzy dziur­ki. Co mnie jed­nak za­sko­czy­ło, to zro­bie­nia dziu­rek wy­ko­rzy­sta­li­śmy… wier­tar­kę. Po­tem gi­lo­ty­na, przy­ci­na­nie ro­gów, do­cze­pia­nie gum­ki i vo­ila.

Gdzie chadzam z książkami

Naj­le­piej czy­ta się oczy­wi­ście w domu. Moż­na sie­dzieć w pi­dża­mie, ma się nie­ogra­ni­czo­ny do­stęp do na­po­jów, moż­na się za­wi­nąć w koc i przy­brać do­wol­ną po­zy­cję. Ale cza­sem coś nas wy­ga­nia: re­mont są­sied­nie­go miesz­ka­nia, ku­szą­ca po­go­da albo zwy­czaj­na po­trze­ba zmia­ny oto­cze­nia. Wte­dy za­bie­ra się książ­kę na spa­cer. Je­śli książ­ka jest opa­sła, to za­bie­ram ją na spa­cer na bal­kon (bo bli­sko) albo na plan­ty Re­to­ry­ka (tyl­ko tro­chę da­lej). Je­śli jest roz­mia­rów prze­cięt­nych bądź nie­wiel­kich, wy­cho­dzę z nią na mia­sto.

Je­stem wiel­ką fan­ką ak­cji Stre­fa Wol­ne­go Czy­ta­nia or­ga­ni­zo­wa­nej pa­rę lat temu przez Fun­da­cję Zna­czy się. Mam w domu kar­to­nik z ich logo (bo i u mnie moż­na czy­tać), sama czy­tu­ję w wie­lu miej­scach wy­mie­nio­nych na ich li­ście. Nie czy­tam jed­nak w tram­wa­jach i au­to­bu­sach (bo pra­wie nimi nie jeż­dżę, a na ro­we­rze czy­tać trud­no). Nie czy­tam też od pew­ne­go cza­su w Cafe Phi­lo. Wią­że się to z pew­ną aneg­do­tą. Usia­dłam kie­dyś w rze­czo­nej ka­wiar­ni z książ­ką (ja­kieś wie­ko­pom­ne dzie­ło na eg­za­min z li­te­ra­tu­ry an­tycz­nej), kel­ner­ka uprzej­mie za­py­ta­ła, czy coś mi po­dać, czy tyl­ko po­sie­dzę i po­czy­tam (wiel­ki plus). Chwi­lę jed­nak póź­niej do mi­je­go sto­li­ka przy­sie­dli się (z bra­ku wol­nych miejsc gdzie in­dziej) dwaj pa­no­wie, któ­rzy uzna­li, że je­śli czło­wiek czy­ta, to zna­czy, że się nu­dzi i trze­ba go za­ba­wiać. Po­zo­sta­ło mi tyl­ko pójść so­bie.

Nie czy­tam też ra­czej w bi­lio­te­kach i czy­tel­niach. Choć bar­dzo do­brze pi­sa­ło mi się pra­ce rocz­ne i ro­bi­ło no­tat­ki z lek­tur po­lo­ni­stycz­nych w Bi­blio­te­ce Ja­giel­loń­skiej, na któ­rej więk­szość mo­ich zna­jo­mych wie­sza­ła psy, to nie wy­da­je mi się to miej­sce od­po­wied­nie do czy­ta­nia dla przy­jem­no­ści.

Gdzie więc czytam?

1. W Mas­so­li­cie na Fe­li­cja­nek. Jest bli­sko, jest ci­cho. Moż­na czy­tać w ka­wiar­ni, je­śli przy­nie­sie się coś swo­je­go, albo ścią­gnąć coś z pół­ki w czę­ści księ­gar­nia­nej. Zi­mą jest zim­no, war­to za­brać do­dat­ko­wy swe­ter. I ma­ją zu­pę.

2. W księ­gar­ni Lo­ka­tor na Mo­sto­wej. Moż­na się wy­cią­gnąć na ka­na­pie albo za­paść w ki­no­wy fo­tel. Znów ci­sza i spo­kój są spo­rym atu­tem. No i wie­le ksią­żek pod rę­ką, gdy­by lek­tu­ra nam się za szyb­ko skoń­czy­ła. Ma­ją Fritz Ko­lę.

3. W No­wej Pro­win­cji na Brac­kiej. Nie jest ci­cho i nie jest pu­sto, a ja­kimś cu­dem gwar nie prze­szka­dza. Czy­ta­nie w NP zo­sta­ło mi chy­ba z cza­sów stu­diów po­lo­ni­stycz­nych, bo zwy­kłam się tam wów­czas za­szy­wać po­mię­dzy za­ję­cia­mi. Ma­ją hu­mus.

Oczy­wi­ście ni­gdy nie wy­pro­wa­dzam na spa­cer cu­dzych ksią­żek. Raz za­bra­łam w skał­ki po­ży­czo­ną książ­kę i oczy­wi­ście zła­pa­ła mnie bu­rza, któ­ra książ­kę cięż­ko do­świad­czy­ła. A Wy? Czy wy­pusz­cza­cie swo­je książ­ki z domu?

Mistrz Urbański i wspominki

By­łam chy­ba na po­cząt­ku dru­gie­go roku stu­diów, cho­dzi­łam na za­ję­cia z po­li­gra­fii do mo­jej póź­niej­szej pro­mo­tor­ki i od­kry­wa­łam cza­so­pi­sma bran­żo­we. Ja­koś w tym cza­sie uka­zał się w 2+3D ar­ty­kuł Mag­da­le­ny Fran­kow­skiej o Le­onie Urbań­skim. Kil­ka dni póź­niej na nie­ist­nie­ją­cych już sto­iskach bu­ki­ni­stów na kra­kow­skim dwor­cu zna­la­złam Wier­sze o książ­kach z 1963. Bi­blio­fil­ski druk wła­śnie Urbań­skie­go, któ­ry na­by­łam za śmiesz­ne pie­nią­dze. I ab­so­ult­nie za­ko­cha­łam się w kla­sycz­nej es­te­ty­ce.

1. Ca­ło­ścio­we opra­co­wa­nie pro­jek­tu.
Po pierw­sze Urbań­ski ta­ką sa­mą wa­gę przy­wią­zy­wał do wszyst­kich ele­men­tów książ­ki. D. Wró­blew­ska już w 1965 roku pi­sa­ła: „bar­dzo go ją­trzy czę­sty u nas roz­ziew po­mię­dzy kla­są okład­ki i wnę­trza ty­po­gra­ficz­ne­go ksią­żek, bo jest prze­ciw­ny fa­sa­do­wo­ści i ła­twe­mu zdob­nic­twu. (…) Kon­cep­cja książ­ki (…) roz­cią­ga [się] na gru­bość i ko­lor pa­pie­ru, kro­je pi­sma, ga­tu­nek or­na­men­tu, prze­ryw­ni­ka i ilu­stra­cji, pro­por­cje i ko­lor.”¹ W aneg­do­cie stu­den­tów ASP prze­cho­wał się ob­raz pro­fe­so­ra re­gu­lu­ją­ce­go świa­tło w skła­dzie ręcz­nym za po­mo­cą pa­sków pa­pie­ru (świa­tła jed­no­punk­to­we by­ły dla nie­go za sze­ro­kie­)². Prze­kła­da­ło się to tak­że na jego spos.b my­śle­nia o re­la­cji tre­ść-for­ma. An­drzej He­idrich wspo­mi­na: „Nie zno­sił mó­wie­nia o zdo­bie­niu książ­ki, twier­dził, że książ­ka po­wsta­je jako pro­dukt in­te­gral­ne­go my­śle­nia o tek­ście, za­war­to­ści i kształ­cie­.”³

Po dru­gie ca­ło­ścio­wość uję­cia obej­mu­je tak­że nad­zór nad re­ali­za­cją pro­jek­tu. Wró­blew­ska no­tu­je, że Urbań­ski sam był tak­że pa­pier­ni­kiem, stąd jego do­sko­na­ła zna­jo­mość tej ma­te­rii, po­zwa­la­ją­ca mu na oso­bi­sty do­bór pa­pie­ru do każ­dej pu­bli­ka­cji.

2. Nurt kla­sycz­ny.
Do ta­kiej szko­ły za­li­cza ar­ty­stę Mag­da­le­na Fran­kow­ska. Pi­sze ona: „ty­po­gra­fia kla­sycz­na r.wno­znacz­na jest z kom­po­zy­cją na osi i sto­so­wa­niem kro­jów pism po­cho­dze­nia re­ne­san­so­we­go i ba­ro­ko­we­go.” Za­zna­cza jed­nak wy­raź­nie, że ta­kie pro­jek­to­wa­nie nie ozna­cza wca­le ko­pio­wa­nia daw­nych wzo­rów, ale ich twór­cze roz­wi­ja­nie. O wa­dze, ja­ką Leon Urbań­ski przy­wią­zy­wał do hi­sto­rii książ­ki, pi­szą tak­że inni: „Ur­bań­ski ko­chał i ro­zu­miał for­mę hi­sto­rycz­ną. (…) Re­ne­sans był jego wy­zna­niem wia­ry. Dru­kar­stwo wło­skie, zwłasz­cza we­ne­cjań­skie, z jego czy­stą an­ty­kwą i eks­pre­sją ita­li­ki, a tak­że bu­do­wą tam­tej­szych ksią­żek, miał za wyj­ścio­we. Lu­bił i póź­niej­sze fran­cu­skie­.”⁴



Wier­sze o książ­kach to spo­re wy­zwa­nie pro­jek­to­we. Trze­ba po­ra­dzić so­bie z róż­no­rod­no­ścią ma­nier po­etyc­kich po­szcze­gól­nych au­to­rów – roz­spa­cjo­wa­niem u Nor­wi­da, pau­za­mi u Wy­spiań­skie­go, róż­ną dłu­go­ścią wier­szy i wer­sów. Każ­dy utwór po­etyc­ki ma bo­wiem in­ną sza­rość. Tę in­dy­wi­du­al­ność trze­ba za­cho­wać, ale trze­ba tak­że pod­po­rząd­ko­wać ją ja­kiejś na­czel­nej re­gu­le or­ga­ni­zu­ją­cej ca­łą an­to­lo­gię i sta­no­wią­cą o spój­no­ści tomu. Dru­gim pro­ble­mem jest za­pa­no­wa­nie nad kon­tra­stem, któ­ry wy­ni­ka z ze­sta­wie­nia „cięż­kie­go” tek­stu pro­za­tor­skie­go wstę­pu i „lek­kich” wer­sów po­ezji.



For­mat książ­ki jest zbli­żo­ny do kwa­dra­tu, a wy­kre­śle­nie ko­lum­ny bli­skie zło­te­mu po­dzia­ło­wi, choć nie­co więk­sze. Wier­sze są rów­na­ne do le­wej i środ­ko­wa­ne optycz­nie. Spój­ność pro­jek­to­wi za­pew­nia za­sto­so­wa­nie tyl­ko jed­ne­go kro­ju – Plan­ti­na – i to ogra­ni­czo­ne­go do kil­ku stop­ni. Tekst wstę­pu jest drob­niej­szy, wier­sze i spis tre­ści – więk­sze. Pa­pier w ko­lo­rze cha­mo­is świet­nie gra z umiesz­czo­ny­mi tu i tam cy­no­bro­wy­mi ak­cen­ta­mi. Or­na­men­tów jest nie­wie­le, do­mi­nu­je je­den w róż­nych kon­fi­gu­ra­cjach. Sto­so­wa­ny bar­dzo świa­do­mie, by wy­róż­nić lub od­dzie­lić, a nie dla ozdo­by.

Ko­lo­ry­sty­ka okład­ki i środ­ka są zgra­ne. Sym­bol pe­ga­za two­rzy klam­rę: po­ja­wia się za­rów­no na okład­ce pro­jek­tu, jak i w ko­lo­fo­nie. Ko­lo­fon na­to­miast pod­kre­śla wy­sma­ko­wa­nie dru­ku – nie sta­no­wi pro­ste­go wy­li­cze­nia jak stop­ka re­dak­cyj­na, ale pi­sa­ny jest tek­stem cią­głym.

Choć przy­glą­da­łam się tej książ­ce wie­le razy i wy­da­je mi się, że znam ten pro­jekt bar­dzo do­brze, to i tak czę­sto po nie­go się­gam, za mot­to bio­rąc sło­wa An­drze­ja To­ma­szew­skie­go: „A­by się uczyć od Le­ona Urbań­skie­go, na­le­ża­ło rów­nież uważ­nie stu­dio­wać jego dru­ki i pro­jek­ty. Ale na­praw­dę uważ­nie, bo do­pie­ro ana­li­za każ­de­go świa­tła, każ­de­go stop­nia pi­sma, spo­so­bu przed­sta­wia­nia i umiesz­cza­nia ilu­stra­cji, or­na­men­tu i in­nych de­ta­li kom­po­zy­cji ty­po­gra­ficz­nej po­zwa­la zro­zu­mieć, skąd się wzię­ły har­mo­nia ele­men­tów i wi­zu­al­ny ład.”⁵

1. D. Wróblewska, Leon Urbański, typograf, „Poligrafika” 1965, nr 8, s. 204–208.
↩

2. J. Bokiewicz, Zamiast punktu, „Gazeta Wyborcza” – „Gazeta Książki”, 21 kwietnia 1998, przedruk w: Światło dała czarna sadza. Leon Urbański (1926-1998). Grafik. Typograf, red. A. Mieczyńska,
Warszawa 1997, s. 12–13.
↩

3. A. Heidrich, Sztuka proporcji, w: Światło dała czarna sadza…, dz. cyt., s. 11 12.
↩

4. A. Mieczyńska, Leon i książka, w: Światło dała czarna sadza…, dz. cyt., s. 3 5
↩

5. A. Tomaszewski, Hommage a Leon Urbański, „Wydawca” 1998, nr 5-6. Przedruk w: Światło dała czarna sadza…, dz. cyt., s. 20–23.
↩

Dodo i Cudowne dzieci

Naj­pierw zo­ba­czy­łam ich książki na wy­sta­wie Over­de­si­gned w ga­le­rii Zna­czy się. Po­tem ko­lo­ro­we okład­ki i nie­zwy­kłe grzbie­ty uwo­dzi­ły mnie w księ­gar­ni. W koń­cu do­sta­łam na uro­dzi­ny „Cu­dow­ne dzie­ci” Ja­cob­se­na. A te­raz je­stem o krok od klik­nię­cia w przy­cisk „do­daj do ko­szy­ka” na stro­nie Dodo Edi­tor, że­by za­mó­wić ko­lej­ne ich książ­ki. Bo Ja­cob­sen był nie tyl­ko ślicz­ny, ale i na­praw­dę do­bry.



Ak­cja „Cu­dow­nych dzie­ci” roz­gry­wa się w Oslo (a wła­ści­wie w jed­nym z jego miast sa­te­lic­kich – bo tak się tłu­ma­czy dra­bant­by, jak się dzię­ki tej książ­ce do­wie­dzia­łam) a wszyst­kie książ­ki, któ­re się tam dzie­ją ma­ją u mnie już plu­sa na wstę­pie. To jest dziw­na opo­wieść o dziw­nych lu­dziach. Albo ina­czej – o kształ­to­wa­niu się nor­my, o tym, co po­strze­ga­my jako nor­mal­ne. Punkt wi­dze­nia dziec­ka po­zwa­la na bar­dzo bez­po­śred­nie, po­zba­wio­ne uprze­dzeń po­dej­ście do te­ma­tu. Jest to też książ­ka o do­ra­sta­niu i o do­świad­cze­niach, któ­re czło­wie­ka w tym okre­sie kształ­tu­ją. Słod­ko gorz­ka, do­brze wy­wa­żo­na, nie po­pa­da­ją­ca za­nad­to ani w po­etyc­kość opi­su, ani w su­chość po­li­cyj­ne­go ra­por­tu.

Pro­jekt jest bar­dzo od­waż­ny – ty­po­gra­ficz­na okład­ka to nie tyl­ko za­jaw­ka tego, co w środ­ku. To po­czą­tek pierw­sze­go roz­dzia­łu. Ku­pi­łam ten za­bieg od razu: czy­tel­nik się­ga po książ­kę, za­czy­na czy­tać, co jest na okład­ce i już nie mo­że się ode­rwać. Nie­zwy­kły grzbiet, któ­ry po­ka­zu­je „w­nętrz­no­ści” opra­wy to na­praw­dę wy­god­na rzecz. Po­mi­mo tego, że okład­ka jest mięk­ka, to książ­kę otwie­ra się bar­dzo do­brze, stro­ny się nie za­my­ka­ją i książ­ka raz roz­ło­żo­na tak już bę­dzie le­żeć, do­pó­ki nie prze­rzu­ci­my ko­lej­nej stro­ny. Mój eg­zem­plarz jest też do­syć uda­ny, bo nie ma na grzbie­cie zbyt wie­lu gru­dek kle­ju. Dru­kar­nia Kno­wHow na­praw­dę wie, co robi.

Salon literacki panny Iny

W ostat­nią nie­dzie­lę otwar­łam drzwi mo­je­go kra­kow­skie­go miesz­ka­nia dla przy­ja­ciół i zna­jo­mych, któ­rzy – po­dob­nie jak ja – są za­pa­lo­ny­mi czy­tel­ni­ka­mi. Każ­dy przy­niósł ze so­bą kil­ka ksią­żek (3 lub 4) na­stęp­nie na otrzy­ma­nej żół­tej kar­tecz­kach po­st-it stwo­rzył opi­sy przy­nie­sio­nych pu­bli­ka­cji. Po co? Chcia­łam zna­leźć ja­kiś do­bry spo­sób na po­wy­mie­nia­nie się książ­ka­mi, po­zna­nie tego, co czy­ta­ją zna­jo­mi oraz po­dy­sku­to­wa­nie o książ­kach w do­brej at­mos­fe­rze. I temu wła­śnie miał słu­żyć Sa­lon li­te­rac­ki pan­ny Iny.

Opa­trzo­ne opi­sa­mi książ­ki zo­sta­ły roz­miesz­czo­ne na moim dłu­ga­śnym sto­le i przy­stą­pi­li­śmy do czy­ta­nia. Każ­dy wy­brał so­bie jed­ną (nie swo­ją) pu­bli­ka­cję, zna­lazł wy­god­ne miej­sce do sie­dze­nia (fo­tel, łóz­ko, pod­ło­ga, bal­kon – gdzie kto so­bie ży­czył) że­by przy­stą­pić do czy­ta­nia. Ja na­sta­wia­łam sto­per na 30 mi­nut, po któ­rych koń­czy­ła się run­da czy­ta­nia. Wte­dy od­kła­da­li­śmy książ­ki, prze­cho­dzi­li­śmy do kuch­ni, że­by na­pić się mro­żo­nej her­ba­ty i opchać się tar­tą bro­ku­ło­wą albo sa­łat­ką. Roz­dział prze­strze­ni był waż­ny – za­le­ża­ło mi, że­by nikt nie zgła­szał za­ża­leń, że jego książ­ka zo­sta­ła za­la­na lub upać­ka­na.

Po pół­go­dzin­nej prze­rwie wra­ca­li­śmy do ksią­żek. W su­mie uda­ło się nam zro­bić pięć tur. Róż­no­rod­ność by­ła spo­ra – od Te­le­men­ta­rza gru­py Two­ży­wo, przez in­die ko­mik­sy, Ku­czo­ka, Co­uto, Vir­gi­nię Wo­olf po pod­ręcz­nik wa­rze­nia piwa. Du­żą po­pu­lar­no­ścią cie­szy­ły się Li­sty z po­dró­ży Čap­ka, John Dies at the End Da­vi­da Won­ga, re­por­ta­że z Ame­ry­ki Ła­ciń­skiej Do­mo­sław­skie­go i ko­mik­sy o Bat­ma­nie. Pew­na część ksią­żek by­ła po an­giel­sku – nikt z uczest­ni­ków nie ma więk­szych pro­ble­mów z tym ję­zy­kiem, prze­ciw­nie – je­den jest Ame­ry­ka­ni­nem, któ­ry co praw­da ślicz­nie mó­wi po pol­sku, ale uro­ku prze­kła­du Ćwi­czeń sty­li­stycz­nych Qu­ene­au nie był­by w sta­nie do­ce­nić. Nie brakło też naprawdę złej literatury (Śmierć nadjechała Fiatem, Czarnoksiężnik z Lemurii).



Spo­tka­nie za­koń­czy­ło się czę­ścią bi­blio­tecz­ną. Za­opa­trzo­na w ko­lo­ro­we kar­tecz­ki i pu­deł­ko (z ręcz­nie czer­pa­ne­go pa­pie­ru z Dusz­ni­kó­w-Z­dro­ju) za­no­to­wa­łam kto, od kogo i co po­ży­cza. Ci, któ­rzy ksią­żek nie od­da­dzą, uka­ra­ni zo­sta­ną za­ka­zem wstę­pu na ko­lej­ne spo­tka­nia Sa­lo­nu.



Zdję­cia ro­bi­ła Al­do­na, z ukry­cia. Ja by­łam zbyt za­ję­ta czy­ta­niem i je­dze­niem, że­by o tym po­my­śleć.

Druk na żądanie i self-publishing

Je­dy­nym ser­wi­sem ofe­ru­ją­cym druk na żą­da­nie, z ja­kim się ze­tknę­łam, jest Lu­lu­.com. Naj­pierw by­łam ich klient­ką – za­mó­wi­łam kil­ka ksią­żek. Ich ja­kość po­zo­sta­wia­ła tro­chę do ży­cze­nia i nie mó­wię tu o pro­jek­cie, bo uro­kiem self pu­bli­shing jest to że książ­kę mo­że zro­bić każ­dy. Mam na my­śli kwe­stie tech­nicz­ne – sła­by klej, nie­odmien­nie po­kry­te błysz­czą­cym la­kie­rem wy­gi­na­ją­ce się okład­ki (pa­pier ni­skiej gra­ma­tu­ry plus druk cy­fro­wy) pa­pier jak z do­mo­wej dru­kar­ki. W tej ostat­niej kwe­stii zda­rzy­ło się tyl­ko jed­no od­stęp­stwo – pa­pier sza­ry z wy­raź­nie wi­docz­ny­mi włók­na­mi i za­bru­dze­nia­mi (co w sto­sun­ku do świe­cą­cej bie­li uzna­ję za po­pra­wę).

Mia­łam więc spo­ro uprze­dzeń do­ty­czą­cych Lulu, kie­dy przy­stą­pi­łam do pro­jek­to­wa­nia książ­ki. Ale po­dob­no ogra­ni­cze­nia in­spi­ru­ją. Jak ogra­ni­cza nas pro­jek­to­wo Lulu?

Dla e-bo­oków Lulu ofe­ru­je dwa for­ma­ty – PDF i EPUB. Tym się zaj­mo­wać nie bę­dę, wspo­mnę tyl­ko, że moż­na wgry­wać sa­mo­dziel­nie przy­go­to­wa­ne pli­ki lub po­zwo­lić na ich au­to­ma­tycz­nie prze­kon­wer­to­wa­nie z Wor­da.

Dla ksią­żek pa­pie­ro­wych do­stęp­nych jest 14 for­ma­tów i 5 ro­dza­jów opra­wy, ale moż­na je łą­czyć tyl­ko w okre­ślo­ny spo­sób, co ozna­cza, że nie mo­gę zro­bić ma­lut­kiej ksią­żecz­ki 4.25 na 6.87 cali w twar­dej opra­wie. Licz­ba pa­pie­rów ogra­ni­czo­na jest do trzech (z cze­go je­den tyl­ko w USA) co samo w so­bie nie by­ło­by tak wiel­ką wa­dą, gdy­by wia­do­mo by­ło, co to za pa­pie­ry. Wi­dzia­łam kil­ka­kro­nie książ­ki dru­ko­wa­ne na „Lu­lu Stan­dard” – zwy­kle był to wstręt­ny, cien­ki, bie­lo­ny pa­pier of­f­se­to­wy. Kie­dy z bó­lem zde­cy­do­wa­łam się na tę opcję dla swo­je­go pro­jek­tu (nie by­ło in­nej dla wy­bra­ne­go for­ma­tu) zo­sta­łam mile za­sko­czo­na: do­sta­łam książ­kę dru­ko­wa­ną na pa­pie­rze kre­mo­wym nie­złej na­wet ja­ko­ści. Oka­zu­je się bo­wiem, że ist­nie­je skom­pli­ko­wa­na ta­bel­ka po­ka­zu­ją­ca róż­ne pa­pie­ry kry­ją­ce się za na­zwą „Lu­lu Stan­dard” któ­re zmie­nia­ją się w za­leż­no­ści od wy­bra­nej opra­wy i ilo­ści stron.

Przy­go­to­wy­wa­nie okład­ki do Lulu jest szcze­gól­nie skom­pli­ko­wa­ne. Są dwie moż­li­wo­ści: przy­go­to­wu­je­my przód osob­no, tył osob­no albo przy­go­to­wu­je­my ca­łość ra­zem. Za pierw­szym ra­zem przy­go­to­wy­wa­łam bia­łą okład­kę, a książ­ka by­ła bar­dzo cien­ka, więc zo­sta­wi­łam grzbiet pu­sty i przy­go­to­wa­łam osob­no obie stro­ny. Lulu sta­ra się ten pro­ces uła­twić i do­star­cza ma­kie­ty z za­zna­czo­nym spa­dem, ob­sza­rem bez­piecz­nym, miej­scem na ISBN itd. Za dru­gim ra­zem chcia­łam zro­bić po bo­że­mu, czy­li ca­łość za jed­nym ra­zem. Choć przy­go­to­wa­łam wszyst­ko na ma­kie­cie, to i tak przy wgry­wa­niu do­wie­dzia­łam się, że for­mat jest nie­wła­ści­wy.

Lulu wy­wra­ca do gó­ry no­ga­mi wszel­kie moje ocze­ki­wa­nia do­ty­czą­ce pro­jek­to­wa­nia – że­by uzy­skać ja­ką­kol­wiek rze­tel­ną in­for­ma­cję (np. na te­mat roz­mia­ru spa­dów)) trze­ba się spo­ro na­mę­czyć. Na­to­miast z pew­no­ścią jest to wy­god­ne dla ko­goś, kto ścią­ga po pro­stu ma­kie­tę przy­go­to­wa­ną w Wor­dzie i za­czy­na pi­sać, po czym wy­sy­ła tak przy­go­to­wa­ny plik. Mam jed­nak wra­że­nie, że przy tego typu kon­struk­cji pro­ce­su wy­daw­ni­cze­go żad­na książ­ka nie ma szans wyjść do­brze za­pro­jek­to­wa­na – ty­po­gra­fa krew za­le­je ze wzglę­du na ilość ogra­ni­czeń i nie­wia­do­mych i da so­bie spo­kój, a „zwy­kły au­tor”” opu­bli­ku­je po pro­stu plik z Wor­da.

Choć chęt­nie ob­ser­wu­ję i włą­czam się ak­tyw­nie w róż­ne nur­ty zmian w pro­ce­sach wy­daw­ni­czych, to nie mo­gę po­wie­dzieć, że­by druk na żą­da­nie w wy­ko­na­niu Lulu dzia­łał po­ry­wa­ją­co. Zro­zu­mie­nie, w jaki spo­sób dzia­ła ich sys­tem, oraz do­ko­pa­nie się do pod­sta­wo­wych in­for­ma­cji zaj­mu­je spo­ro cza­su.



Jako epi­log ca­łej hi­sto­rii do­dam, że do­sta­łam wczo­raj an­kie­tę od Lulu, w któ­rej mia­łam oka­zję wy­ra­zić wszyst­kie moje wąt­pli­wo­ści do­ty­czą­ce pro­ce­su pu­bli­ka­cji. Cie­ka­we, czy coś się wkrót­ce zmie­ni.

A czy ktoś z Was miał do czy­nie­nia z tym lub in­ny­mi ser­wi­sa­mi? Chęt­nie po­znam opi­nie.

Wykres wydajności i zaagnażowania

Rzeczy, które robię z książkami

Czy­li kil­ka słów o mo­ich książ­ko­wych zwy­cza­jach.

1. Ku­pu­ję, bo ład­ne. Mam książ­ki, któ­rych ni­gdy nie prze­czy­tam (bo nie znam ję­zy­ka, bo są nud­ne) ale mu­sia­łam je ku­pić ze wzglę­du na wa­lo­ry es­te­tycz­ne. I od­wrot­nie – mie­wam pro­ble­my z ku­pie­niem książ­ki, któ­rą chcę prze­czy­tać, je­śli jest nie­chluj­nie zło­żo­na lub źle wy­dru­ko­wa­na.

2. Zdzie­ram ce­nę. Nie zno­szę, kie­dy cena jest przy­kle­jo­na do okład­ki. Więk­szy pro­blem sta­no­wią książ­ki z dru­giej rę­ki. Bu­ki­ni­ści ko­ło dwor­ca za­wsze na­kle­ja­ją swo­ją ce­nę na ce­nę ory­gi­nal­ną. Zdzie­ra­nie dwóch warstw kleu nie jest ła­twe. Naj­lep­sze pod tym wzglę­dem są książ­ki z Mas­so­li­tu – ceny ni­gdy nie są na­kle­ja­ne, ale wy­pi­sy­wa­ne ołów­kiem po we­wnętrz­nej stro­nie okład­ki. Nie czu­ję po­trze­by ich wy­ma­zy­wa­nia.

3. Czy­tam not­kę o au­to­rze i zu­peł­nie igno­ru­ję blur­by. Choć mam sła­bość do rze­czy z hi­sto­rią, a jak się nie­daw­no do­wie­dzia­łam, blur­by ma­ją swo­ją hi­sto­rię­, i tak ich nie czy­tam. Je­śli to po­wieść lub zbiór opo­wia­dań, to lu­bię wie­dzieć o fa­bu­le jak naj­mniej, a blurb za­wsze zdra­dza po­cząt­ko­wą jej część.

4. Roz­pra­so­wu­ję roz­kła­dów­ki. Wiem, że są lu­dzie, któ­rzy tego nie ro­bią (być mo­że jest ich na­wet więk­szość). Nie­któ­re książ­ki Ar­tu­ra albo Oli wy­glą­da­ją, jak­by ni­gdy nie by­ły czy­ta­ne. Ja za­wsze po otwar­ciu książ­ki prze­cią­gam dło­nią przez śro­dek roz­kła­dów­ki, że­by się le­piej otwie­ra­ła. I tak stro­na za stro­ną.

5. Ba­zgram. Pod­kre­ślam, sma­ru­ję po mar­gi­ne­sach. Dla­te­go lu­bię du­że, es­te­tycz­ne mar­gi­ne­sy. Ab­so­lut­nym hi­tem pod wzglę­dem ich roz­mia­ru by­ły Za­ślu­bi­ny Kad­mo­sa z Har­mo­nią­ wy­da­ne przez Znak. Nie, nie mam opo­rów przed „znisz­cze­niem” książ­ki. Prze­cież po to są mar­gi­ne­sy! Że­by by­ła prze­strzeń na pal­ce (trzy­mam książ­kę, a pa­lu­chy nie za­sła­nia­ją tek­stu, więc moż­na czy­tać) i na no­tat­ki. Cza­sem, kie­dy tra­fiam na iry­tu­ją­ce błę­dy, po­pra­wiam je, sta­wia­jąc zna­ki ko­rek­tor­skie. Ale ro­gów nie za­gi­nam. Za­wsze uży­wam za­kła­dek (a znam ta­kich, co po pro­stu za­pa­mię­tu­ją nu­mer stro­ny)

6. Po­rzu­cam, na rzecz in­nych. Wła­ści­wie za­wsze czy­tam kil­ka ksią­żek na raz, naj­le­piej z róż­nych dzie­dzin. Ja­kaś po­wieść, ja­kiś esej albo po­ezja, coś o di­zaj­nie. Ale za­wsze wszyst­ko koń­czę. Za­bi­ja mnie po­czu­cie obo­wiąz­ku.

Wa­sza ko­lej. Chcę po­znać cu­dze zwy­cza­je książ­ko­we.

Edit: Jeszcze jedno! Rozbieram je z obwolut. Projektowanie obwolut to wielka przyjemność – tworzenie różnych gier znaczeniowych po­mię­dzy okładką i obrolutą (jak ostatni Murakami Chipa Kidda), ale ich używanie to mordęga. Zsuwa się, wygina. Podobno w Dobrych Wy­daw­nictwach w Cywilizowanych Krajach obwoluta z definicji jest tymczasowa – przyciąga wzrok w księgarni, a potem jest wyrzucana, żeby ujawnić klasyczną, odporną na zmiany trendów oprawę.

Zasada trzech „f”

W internecie kwitnie moda na diagramy złożone z trzech kółeczek, które przeds­ta­wiają trudności w pracy projektowej. To przypomina mi o rozmowie ze znajomym grafikiem, Thomasem, który pra­cu­jąc jako wolny strzelec przyjął zasadę trzech f. Aby podjąć się jakiejś pracy musi ona spełniać przynajmniej dwa z trzech: fame, fun, fortune. Zwykle jednak kończy się na jednym f, czyli projektach, które, ow­szem, pozwalają się utrzymać, ale nie dają ani frajdy, ani sławy, bądź na projektach, które choć fajne, nie przynoszą zarobku ani rozgłosu.

Enormouschampion

Jestem wielką miłośniczką druku typograficznego, a zwłaszcza do­brze zrobionego druku typograficznego, kiedy jest on wy­ko­rzys­ty­wany ze świadomością wszystkich zalet tej techniki, a nie tylko jako zamiennik tłoczenia.

Regularnie śledzę projekty pojawiające się na enor­mous­cham­pion i wresz­cie zdecydowałam się sama coś zamówić. Plakat przyszedł wczoraj. Jest wydrukowany bardzo starannie, zapakowany tak, że nawet Poczcie Polskiej nie udało się go zniszczyć. Ma elegancką folię zabezpieczającą, a do tego dołączono do niego karteczkę (z drukiem przedstawiającym nosorożca), w której zawarto imienne podzię­ko­wania za zamówienie. Cudeńko. Zawiśnie na ścianie, kiedy tylko uda mi się odmalować pokój.

Amber book of pointers

Zwykle segreguję książki tematycznie: słowniki ze słownikami, osobno dizajn, osobno komiksy, osobno książki norweskie. Mimo to czasem uda­je się jakiejś pozycji zgubić, zaplątać wśród obcych, a potem spra­wić mi niespodziankę, wychodząc na światło dzienne w najmniej ocze­ki­wa­nym momencie. Tak było z Amber book of pointers – broszurą re­kla­mo­wą i wzornikiem Arctic Paper sprzed dobrych paru lat. Ksią­żecz­ka oprócz tego, że pokazuje, jak zachowują się dane kolory i rodzaje uszla­chet­nień na reklamowanym papierze, jest też ciekawa graficznie i zwy­czaj­nie zabawna. Chyba postawię ją wśród komiksów.

The Tie Pointer. A pointer that not only points, but can also censure selected parts of an image – with the help of a small puff of wind.

The Black Fence Pointer. A pointer that often works in a group. Can point to a lost glove or a bird in a flight, for example.

Dodatek tematyczny: Inną serią strzałek znajdujących się w moim posiadaniu są kupione w Akademice zakładki do książek.

Jak zostać dizajnerem, czyli wszyscy jesteśmy ludźmi

Nigdy nie zdarzyło mi się otworzyć przed klientem teczki z projektami bez mocnego poczucia, że mam niedostateczne kwalifikacje.

– pisze Adrian Shaughnessy w wydanej właśnie przez Karakter książce Jak zostać dizajnerem i nie stracić duszy. Miód na moje serce.

Właśnie dzięki takim szczerym wyznaniom, przykładom rodem z Cli­ents from Hell oraz ironicznemu poczuciu humoru książkę tę pochłania się w dwa popołudnia, myśląc na każdym kroku: ktoś mnie rozumie! to o mnie! Nie bez znaczenia jest tu też odważne, żywe tłumaczenie Da­riu­sza Żukowskiego.

Zgodnie z zapowiedzią we wstępie nie ma w tym podręczniku ani słowa ani o zalewkowaniu, ani o wyższości Helvetiki nad Bodonim (!). Jest za do życie projektanta od podszewki.

Shaughnessy daje mnóstwo porad (jak konstruować i prezentować port­folio, kogo zatrudnić w biurze projektowym etc.), ale od porad waż­niej­sze są objaśnienia, dlaczego właśnie tak. Te zaś można streścić w nas­tę­pujący sposób: wszyscy jesteśmy ludźmi i łatwiej będzie się nam pra­co­wać, jeśli odnajdziemy jasny sposób komunikacji i będziemy szanować nawzajem swój czas. Niby oczywiste, a jednak pozwala uświadomić sobie opozycję klient-projektant, którą często tworzymy, i zastąpić ją modelem wspólnego działania na rzecz rozwiązania problemu.

Taki model ma pozwolić też na uratowanie swojej duszy, czyli za­cho­wanie pewnych zasad wiążących się z ekologią czy estetyką, które rządzą naszymi decyzjami projektowymi. Shaughnessy pokazuje, że konkretna firma może przyjąć jakąś bardzo określoną filozofię i mimo to utrzymać się na rynku.

Wszystkie te ogólne zasady znajdują potwierdzenie w przykładach prac konkretnych projektantów, wywiady z którymi znajdują się na końcu książki.

Nigdy nie czytałam bardziej życiowej publikacji o dizajnie.